1. Primaire gegevens:
Titel: De aanslag
Auteur: Harry Mulisch
Jaar van uitgave: 1982
Aantal bladzijden:  347 bladzijden
Genre: Psychologische oorlogsroman
2. Inhoud/ samenvatting:

Episode 1:

Het is januari 1945, vlak voor de bevrijding. Anton Steenwijk en zijn familie zit zoals gewoonlijk stil in hun huis. Vlak voor het huis van de buren, de Kortewegs vind ’s avonds een aanslag plaats op de grootste verrader en moordenaar van Haarlem en omstreken, Fake Ploeg. De Kortewegs verslepen het lijk naar het huis van de familie Steenwijk. De Kortewegs realiseren zich de consequenties als ze het lijk daar laten liggen, want de Duitsers zullen dan zeker hun huis doorzoeken, en hun misschien zelfs meenemen. Dus ze besluiten het lijk weer terug te leggen, maar op dat moment komen de duister hun straat binnen rijden, en Antons broer vlucht weg met het pistool van Fake Ploeg. Anton en zijn ouders worden aangehouden en meegenomen, alle drie apart. He laatste wat hij van zijn huis ziet, is dat het in brand wordt gestoken door de Duitsers. Later hoort hij pas dat zijn broer en zijn ouders al op diezelfde avond zijn geëxecuteerd. Anton wordt die nacht opgesloten in een politiecel, waar hij de cel deelt met een vrouw. Als hij vertelt wat er die avond gebeurt is, reageert zij erg heftig op zijn verhaal. Ze vraagt of hij weet wie er doodgeschoten is, en of hij weet wat die man op zijn geweten heeft.

Episode 2:

Na die nacht ziet Anton zijn familie niet meer terug.
Hij gaat wonen bij zijn ook en tante in Amsterdam, daar groeit hij verder op. Na de middelbare school gaat hij studeren en wordt hij anesthesist. Nog tijdens zijn studie komt hij na een bezoek aan een feestje van een medestudent weer op de kade waar hij vroeger woonde. Als hij voor de open plek staat waar vroeger zijn ouderlijk huis stond, nodigt zijn oude buurvrouw hem uit om binnen te komen. Tijdens dat gesprek hoort hij dat er een monument is opgericht op de plek waar vroeger de aanslag had plaatsgevonden. Inderdaad vind hij op de plaquette de namen van zijn ouders en van zijn broer.

Episode 3:

De derde episode vind plaats in 1956, waar veel gebeurt rondom het communisme. Tijdens een demonstratie komt hij vlak voor zijn huis in contact met Fake Ploeg, de zoon van de vermoorde hoofdinspecteur van de politie Fake Ploeg. Binnen vertellen ze elkaar wat hun beide is overkomen. Fake vind dat er geen verschil is tussen de dood van Antons ouders en de dood van zij vader destijds. Volgens hem waren ze allemaal onschuldig.

Episode 4:

Deze episode vind plaats in 1966, Anton is inmiddels zes jaar getrouwd met zijn vrouw, Saskia de Graaff. Ze hebben elkaar leren kennen in Londen, en waren op slag verliefd op elkaar. Haar vader was toen ambassadeur in Athene, maar is nu gepensioneerd en de familie de Graaff woont in Gelderland. Tijdens een begrafenis van een vriend van Antons’ schoonvader, in een dorp ten noorden van Amsterdam, maakt Anton kennis met verschillende oude vrienden van zijn schoonvader, en met diversen oud-verzetsmensen. Ze zijn net als in de oorlog zeer antifascistisch. Zij vinden de gebeurtenissen uit de oorlog nog steeds actueel. Opeens hoort hij toevallig hoe iemand beschrijft hoe hij een ander had doodgeschoten terwijl hij diegene voorbijfietste. Het blijkt inderdaad Fake Ploeg te zijn, waar de mannen het over hebben. De man in kwestie heet Cor Takes, in de oorlog gebruikte hij de schuilnaam Gijs. Cor vond Fake een hufter, en hij staat dan nog steeds achter zijn daad om hem neer te schieten. Hij zegt wel dat het zeer spijtig is dat er represailles opgetreden waren, maar zoiets was nu eenmaal onvermijdelijk. Dan vraagt Cor of Anton eigenlijk wel wist waarom ze het lijkt versleept hadden naar hun huis, en het niet gewoon hadden laten liggen. Anton heeft daar geen idee van. Opeens vertelt Cor dat hij tijdens die aanslag niet alleen was, hij en een vriendin. Anton begrijpt op dat moment dat dat de vrouw was waarmee hij in de cel had gezeten die avond van e aanslag op Fake Ploeg. Voor Cor is het natuurlijk een grote verrassing dat Anton hem gekend heeft, en wil alles weten wat ze die avond gezegd heeft. Anton kan zich alleen nog maar herinneren dat ze gewond was. Haar gezicht heeft hij in de donkere cel niet gezien. Van Cor vermeent hij dat ze Truus Coster heette. Drie weken voor de bevrijding is ze geëxecuteerd in de duinen. Na de begrafenis beseft Anton dat hij toch een beeld heeft van hoe Truus er uit moet gezien hebben: ze moet heel erg op Saskia lijken, en dat is ook de reden dat hij verliefd is geworden op Saskia. Anton gaat Takes opzoeken in Amsterdam. Voor Takes is de oorlog nog helemaal niet afgelopen, dat blijkt wel als hij een artikel laat zien waarin staat dat het voormalig hoofd van de Gestapo in Nederland wegens ziekte is vrijgelaten. In een kamer hangt ook nog een kaart met daarop de oorlogsfronten ingetekend zoals die op het eind van de oorlog waren. Aan de wand ziet hij dan opeens een foto van een vrouw: ze lijkt inderdaad sprekend op Saskia. Het blijkt dus toch Truus te zijn.

Episode 5:

De laatste episode speelt in 1981. en Anton is inmiddels hertrouwd met Liesbeth, nadat hij gescheiden is van Saskia. Hij heeft naast een dochter uit het huwelijk met Saskia ook een zoon met Liesbeth, Peter. Met zijn dochter Sandra is hij nog een keer bij het monument op de kade geweest en op de begraafplaats in Haarlem bij het graf van Truus. Sandra begreep niet waarom hij zo vriendelijk over Truus sprak. Anton reageerde toen met de woorden: 'Iedereen heeft gedaan wat hij heeft gedaan en niets anders'. Tijdens dit zeggen beseft Anton dat deze woorden van Truus waren geweest.
Het boek eindigt met de ontmoeting tussen Anton en Karin Korteweg met zijn oude buurmeisje, tijdens een demonstratie tegen de atoombewapening. Van Karin hoort hij het laatste antwoord dat hij altijd al had willen weten: de reden dat Ploeg niet voor het andere huis werd gelegd in de straat was dat daar joden ondergedoken zaten. En dat had niemand geweten.

3. De verdieping;
3.1 Tijdsverloop:

Als geheel speelt De Aanslag zich gedurende een periode van 36 jaar af. Hiervan worden echter slechts enkele jaren beschreven. Er zijn enorme hiaten van soms wel vijftien jaar tussen de episodes. De vijf episodes zelf omvatten slechts een korte periode. Zo gaat de eerste episode over één nacht en dag. De meeste betreffen enkele weken tot maanden.

Aan het begin van elke episode is er een korte samenvatting van wat er in de tussenliggende jaren is gebeurd, maar verder zijn er geen opvallende flashbacks, flash-forwards of andere afwijkingen in de tijdsvolgorde. Net als Anton blijft het verhaal vooruit kijken en houdt zich zo weinig mogelijk bezig met wat er is voorgegaan.

3.2 Ruimte:
De drie belangrijkste ruimtes waarin het verhaal zich afspeelt zijn:
Het ouderlijk huis, Antons vakantiehuis in Toscane en de cel waarin Anton na de aanslag een tijdje opgesloten zit. De ruimtes zijn vrij belangrijk want ze bepalen als het ware de ‘ondertoon’ van het verhaal, de stemming. Bijvoorbeeld in de cel: Het feit dat het daar donker is, is heel belangrijk omdat hij Truus’ gezicht niet kan zien. Daardoor gaat alle aandacht naar de dingen die zij zegt.

Het verhaal speelt zich voornamelijk af in Haarlem, waar Anton op gegroeid is. Dit heeft een enorm effect op het verhaal, het brengt allemaal ideeën in Anton zijn hoofd door dat het hem terug neemt naar vroeger, toen hij daar nog een fijn leven leidde. De schrijver woonde zelf in Haarlem tijdens de oorlog en hij was half joods, hij en zij  moeder werden allebei afgevoerd naar een concentratie kamp, maar dankzij de connecties die zijn vader had met het Duitse leger, werden ze ontzegd.

3.3 Wijze van vertellen:

De perspectiefvormen die in het verhaal gebruikt worden zijn vooral personaal met aan het begin en eind van een hoofdstuk vaak een klein stukje auctoriaal. Dat is wel prettig omdat je dan bij wijze van spreken weer een beetje leest hoe alles in elkaar zit. Het is handig om alles vanuit Anton te lezen omdat je zijn mening en gevoelens over alles heel goed kunt begrijpen.

Het verhaal is in de verleden tijd verteld. Hierop zijn twee belangrijke en samenhangende uitzonderingen. In de eerste episode staat één alinea, waarin wordt beschreven hoe er schoten weerklinken terwijl de familie Steenwijk aan tafel zit, in de tegenwoordige tijd. In de vierde episode herinnert Anton zich deze schoten, nadat hij Takes heeft horen vertellen over de aanslag. Deze herinnering staat ook in de tegenwoordige tijd. Dit benadrukt het verband tussen de twee momenten en laat zien dat het moment van de aanslag centraal staat in het verhaal.

3.4 Thema:

Het thema van dit boek is de schuldvraag die rijst bij de hoofdpersonen, zowel bij Anton Steenwijk als bij Cor Takes en ook bij Fake Ploeg jr. Wie heeft er nou schuld aan de oorlog en  wie is er nou slachtoffer en wie dader. Alle drie de personen verloren dierbaren, Anton zijn  broer en ouders, Cor zijn vriendin Truus en Fake zijn vader. Dus ze zijn alle drie slachtoffers, maar Cor en Fakes vader zijn ook daders. Aanvankelijk lijkt het de schuld van de Duitsers te  zijn, maar later in het boek verandert dat beeld. Het belangrijkste thema is de afweging van schuld en verantwoordelijkheid

Dood door schuld
Het boek gaat voornamelijk over Anton die zich bezig houdt met het probleem van de schuldvraag. Hij is constant op zoek naar wie schuldig is voor de aanslag die tijdens de tweede wereldoorlog is gepleegd waardoor zijn leven zo erg is veranderd. Ook is de schuldvraag algemener toe te passen op de Tweede Wereldoorlog in het algmeneen en niet alleen Antons eigen ervaring. Door middel van het dobbelsteenmotief probeert Mulisch te laten zien dat oorlogen vaak chaotisch verlopen en veel over het algemeen op toeval berust in zulke situaties. Anton ontdekt op het einde van het boek waarom de aanslag is gepleegd, maar het voelt niet als een goed antwoord omdat de beslissing van de Duitsers voornamelijk op toeval berust.

3.5 Personages:

Anton Steenwijk: Anton is de hoofdpersoon van dit verhaal, hij is een erg nieuwsgierig persoon, en ook al is er zo extreem veel verkeerd gegaan in zijn leven, blijft hij overeind staan. Hij is een round character.

Anton was eigenlijk het enige personage in dit verhaal die door het hele verhaal heen voor kwam en die je ook erg goed leerde kennen.
Truus Coster: Truus had samen met Cor Takes de aanslag gepleegd op de NSB’er. Ze is een zacht iemand, bijvoorbeeld toen ze samen met Anton in de cel zat en toen ze hem troostte. Ik heb geen hele sterke mening over haar, maar ik vond het erg aardig van haar dat ze Anton wist te troosten toen zij samen in de cel zaten.

Cor Takes: Cor had samen met Truus Coster de aanslag gepleegd op de NSB’er, en praat regelmatig met Anton over de oorlog. Cor was een sympathieke man volgens Anton, ik vond het erg goed van Cor dat hij veel met Anton praat, omdat er bijna geen mensen meer zijn van zijn jeugd, die hij nog kent.

3.6 Titel, ondertitel en motto:
Titel:

De titel De Aanslag is te verklaren als: ``De Aanslag` `op Fake Ploeg. Er werd een aanslag gepleegd op Fake Ploeg en die heeft het leven van de familie Ploeg, Cor Takes, Truus Coster en van de familie Steenwijk, maar vooral Anton Steenwijk, voor de rest van hun leven getekend. Het hele boek draagt de titel, omdat Anton Steenwijk, de hoofdpersoon en de enige die de aanslag heeft overleefd, de aanslag zijn hele leven nog meedraagt, er wordt verteld over het leven na de aanslag op Fake Ploeg van Anton Steenwijk.

Motto:

Overal was het al dag, maar hier was het nacht, neen, meer dan nacht.C. Plinius Caecilius Secundus, Epistulae, VI, 163.6.

Het motto gaat over de tegenstelling tussen dag en nacht, iets wat belangrijk is in het verhaal aangezien Anton nooit meer vergeet wat er op die januarinacht in 1945 gebeurde.

4. Keuzeopdracht: