De tweeling

1. Primaire gegevens:

Titel: De tweeling

Auteur: Tessa de Loo

Jaar van uitgave: 1993

Aantal bladzijden: 425 bladzijden

Genre: Psychologische roman, Oorlogsroman

2. Inhoud/ samenvatting:

In het kuuroord Spa ontmoeten Anna en Lotte, twee bejaarde vrouwen, elkaar en ze herkennen in elkaar hun lang vergeten tweelingzus. Sinds ze na de dood van hun vader zijn gescheiden, en Anna bij een Duits boerengezin kwam en Lotte, vanwege haar tbc, bij een rijke Nederlandse familie, hebben ze elkaar nog maar een paar keer gezien. Samen rakelen ze hun geschiedenis op, maar ze zijn door de Tweede Wereldoorlog behoorlijk van elkaar vervreemd. Op sommige momenten lijkt verzoening niet meer mogelijk, door de verschillende opvattingen die Anna en Lotte over vele zaken hebben. Maar terwijl ze elkaar hun levensverhalen vertellen, krijgen ze meer begrip en respect voor de ander.
Anna, die opgroeide bij Oom Heinrich en de gemene Tante Martha in een arm Duits katholiek boerendorpje, moet dag in dag uit keihard werken en mag, hoewel ze het graag zou willen, niet naar school. Als Anna ook nog eens door haar oom zo hard wordt geslagen, dat bij de dokter wordt geconstateerd dat haar baarmoeder gekanteld is, wordt ze door de pastoor weggehaald en naar het klooster gebracht. Na een bescheiden opleiding, vertrekt ze uiteindelijk weer naar Keu-len, waarna ze tenslotte bij Frau von Garlitz gaat werken. Intussen heeft Hitler de macht in Duitsland gegrepen. De oorlog breekt uit en hierdoor vlucht Frau von Garlitz een aantal keer naar het oosten. Als Lotte haar adres heeft weten te bemachtigen, komt zij Anna bezoeken. Het bezoek valt echter heel erg tegen en er lijkt een haast onoverbrugbare kloof tussen de tweelingzussen te zijn ontstaan. Teleurgesteld gaat Lotte weer naar huis. Niet lang daarna ontmoet Anna op een feest de sympathieke Oostenrijker Martin Grosalie, met wie zij zich uiteindelijk verlooft. Hij wordt echter naar Rusland gestuurd om te vechten. Als hij eens verlof heeft, trouwen ze in Wenen, maar al gauw moet Martin weer terug om te vechten. Spoedig krijgt Anna echter het onfortuinlijke bericht dat Martin, die inmiddels SS-officier is, omgekomen is. Immens verdrietig en diep ongelukkig is Anna. Ze besluit om Rode Kuiszuster te worden. Na de capitulatie volgt ze een opleiding en ze gaat in bij de Kinderbescherming. Nu besluit Anna om Lotte op te zoeken. Maar nu wil Lotte niets meer met haar te maken hebben.
Lotte groeit op bij een communistisch gezin met een egoïstische vader en een lieve moeder. Ze wordt beschouwd als volwaardig lid van de familie en zijzelf beschouwt haar nieuwe familie als haar echte familie, hoewel ze Anna niet vergeet. Ze blijkt enorm goed te kunnen zingen en zo ontmoet ze David, de zoon van een beroemde liedjeszanger. Ze waren bijna verloofd. Lotte wilde hem nog even laten wachten voordat ze zekerheid wilde geven. Die zaterdag werd hij door de Duitsers opgepakt in een nachtgelegenheid in de Amsterdamse jodenbuurt waar hij muziek maakte met een aantal vrienden. Hij was afgevoerd naar Buchenwald en later naar Mauthausen. Uit de postkaart die de familie van hem ontving, bleek dat hij besefte snel dood te zullen gaan. Lotte werd verteerd door schuldgevoelens. Intussen is de oorlog uitgebroken en Nederland wordt bezet. Bij Lotte thuis worden vele onderduikers verstopt en er heerst constant een gespannen sfeer. Ook is er honger. Lotte wordt er een aantal keer op uit gestuurd om eten te halen of onderduikers te helpen, maar steeds komt ze weer heelhuids terug. Als het weer vrede is en Lotte getrouwd is en samen woont met vioolbouwer Ernst Goudriaan, komt Anna onverwachts op bezoek. Lotte heeft een kind en wil, Ernst beschamend en Anna tot wanhoop drijvend, helemaal niets te maken hebben met Duitsland en ze negeert haar tweelingzus volledig.
Deze keer druipt Anna zwaar teleurgesteld af.
Ze zien elkaar nooit meer voordat ze elkaar weer tegen komen in Spa. Als Lotte in het Thermaal Instituut in een bad zit hoort ze een hoop geroep. Het blijkt dat Anna is overleden terwijl ze ook in bad zat. Lotte voelt zich schuldig: Waarom is ze niet wat toegeeflijker geweest? Waarom heeft ze niet tegen Anna gezegd dat ze haar begreep, het enige dat ze wilde horen? Ze accepteert eindelijk Anna als haar zus, maar dan is het al te laat.

3. De verdieping;

3.1 Tijdsverloop:

De tijd waarin het werkelijke verhaal zich afspeelt is waarschijnlijk ergens in de jaren ’90. Het verhaal duurt een aantal dagen (ongeveer een week). De periode die wordt aangehaald door de bejaarde dames, is echter veel groter, zo’n 70 jaar. De flashbacks zijn veelal tijdens de Tweede Wereldoorlog (1940-1945), maar ook van ervoor en erna. Deze tijden zijn belangrijk, want het is zo ingedeeld dat Anna en Lotte rond hun twintigste de Tweede Wereldoorlog meemaken.
Er zitten geen opvallende versnellingen en vertragingen in het verhaal. Wel is het begrijpelijk dat van het flashbackverhaal niets wordt verteld over de periode nadat Anna bij Lotte op bezoek is geweest. Dit is immers niet meer interessant; het zou waarschijnlijk alleen maar gaan vervelen.
Het hele verhaal dat zich afspeelt in Spa is chronologisch, met uitzondering van de vele flashbacks, waarin wordt teruggeblikt naar het verleden van Anna en Lotte. Deze flashbacks zijn echter weer perfect chronologisch. In de flashbacks slaat het verhaal soms bepaalde tijd over, maar over het algemeen houdt de tijd zich aan de chronologie.

3.2 Ruimte:

Het werkelijke verhaal speelt zich af in en om het Thermaal Instituut in Spa, en in vele eethuizen, restaurants en koffieshops in Spa zelf. Het verhaal dat door Anna en Lotte wordt verteld, wisselt met name bij Anna zeer sterk van plaats. Eerst wonen Anna en Lotte in Keulen, dan verkast Anna naar haar boerendorpje bij de Lippe, waarna ze terug naar Keulen gaat en vervolgens haar intrek neemt in huize Von Garlitz. Ze gaat een aantal keer naar Wenen, waar haar schoonouders wonen en zij ook trouwt. Ze heeft echter nooit een vaste woonplaats. Als zuster trekt ze met de gewonden mee. Lotte heeft wat dat betreft een omgeving die beduidend meer vastomlijnd is. Zo woont ze - na haar vertrek uit Keulen - in Hilversum. Hier brengt ze een heel groot deel door. Tenslotte verhuist ze naar Den Haag waar ze samen met Ernst woont.
De plaats lijkt niet willekeurig gekozen. Hilversum maakte namelijk nog de hongerwinter mee, wat de auteur goed van pas kwam, om het leed nog wat te versterken. Spa is natuurlijk een prachtig voorbeeld om twee bejaarde vrouwen te laten rondlopen, vanwege de rijke cultuur, natuur en historie die het plaatsje kent. Bovendien laat het zich - net als het Thermaal Instituut - heel goed beschrijven.

3.3 Wijze van vertellen:

Het verhaal is auctoriaal - het wordt ‘van buiten af’ verteld. De alwetende schrijver concentreert zich soms wel meer op een bepaald personage, maar altijd zijn alle gedachten en hersenspinsels van de personages te lezen. Het hele boek is dus vanuit de 3e persoon geschreven.

3.4 Thema:

Verzoening.

Het verhaal beschrijft immers de onmogelijke verzoening van een tweeling. Anna en Lotte zijn niet in staat zich te verzoenen voordat de dood van Anna definitief herstel mogelijk maakt.

Relatie tussen zussen
Een thema in het boek is onbereikbaarheid tussen zussen; hoe ze ook hun best doen, Anna en Lotte kunnen elkaar niet meer bereiken vanwege de kloof die de geschiedenis tussen hen heeft doen ontstaan. Anna en Lotte waren een hechte tweeling, doordat ze gescheiden worden hebben ze niet de ontwikkeling doorgemaakt die zussen met elkaar doormaken wanneer ze samen opgroeien. Hierdoor is de relatie verstoort en is er wantrouwen. Ze komen niet meer zo dicht bij elkaar als ze ooit waren. De relatie van Lotte en Anna speelt zich af tegen de achtergrond van de Tweede Wereldoorlog met alle problematiek van dien. Zoals dat Lotte een relatie heeft met een Joodse man en Anna met een nazi. Lotte krijgt een kind maar Anna is onvruchtbaar. Lotte krijgt een liefdevolle opvoeding en Anna totaal niet. Al deze contrasten leiden tot een enorme afstand tussen de twee zussen. Ze hebben beiden een totaal ander leven geleid en het enige wat hen bindt is de bloedband. Wanneer ze elkaar weer ontmoeten, hebben ze vrijwel niets om over te praten, behalve hun eigen verhalen - en het begrip voor die verhalen mist. Tussen de zussen in staat niet alleen de Tweede Wereldoorlog, maar ook een koude oorlog: in het Belgische kuuroord is het alsof de oorlog opnieuw wordt uitgevochten, alsof ze opnieuw proberen om in het gelijk te worden gesteld voor hun land. Ze proberen elkaar te overtuigen van de juistheid van hun daden in de oorlog en daarmee symboliseren ze misschien wel de vooroordelen die in de tijd van hun hereniging nog bestonden tussen Duitsland en Nederland, de twee landen die in de oorlog lijnrecht tegenover elkaar stonden en ook jaren daarna nog kampten met grote spanningen.

3.5 Personages:

Lotte:

Lotte is 76 jaar oud. Ze lijdt aan artrose en is weduwe. Ze heeft een rustig karakter en is erg nuchter. Ze wil Anna het liefst een beetje op afstand houden. Lotte heeft maar een paar duidelijke karaktertrekken en heeft weinig onvoorspelbaars in zich. Ze is een ‘flat character’.

Anna:

Anna (ook 76 jaar oud) lijdt ook aan artrose en is ook weduwe. Ze heeft een druk karakter en wil altijd haantje de voorste zijn. Ze is intelligent, vastberaden en heeft een goed geheugen. Ze wil Lotte graag leren kennen en haar alles vertellen wat haar dwars zit, zolang het nog kan. Anna is onvoorspelbaar en heeft veel verrassende kanten. Ze is een ‘round character’.

Vader Bamberg:

Hij is de vader van Anna en Lotte. Hij is op zijn 19e weggevlucht uit het conservatieve, katholieke milieu en naar Keulen verhuisd waar hij socialist werd. Als Anna en Lotte 6 zijn overlijdt hij aan tbc. Hij is een type.

3.6 Titel, ondertitel en motto:

Titel:

De titel De Tweeling verwijst eenvoudigweg naar de hoofdpersonen van het boek, de tweelingzussen Anna en Lotte. Zij waren in hun jeugd al een tweeling in hart en nieren, voelden zich onlosmakelijk met elkaar verbonden. Vooral voor Lotte was die band erg belangrijk, neem bijvoorbeeld haar jaloezie op Anna toen die haar arm gebroken had en zij niet. Ze wilde in alle opzichten met Anne verbonden zijn en het liefst ook haar arm breken. Gedurende de oorlogsjaren, de periode dat ze van elkaar gescheiden zijn, brokkelt die zusterband steeds meer af. Ze hebben maar op zeldzame momenten contact en op die momenten is er duidelijk niets meer tussen hen dan een wereld van verschil. Voor de oude Lotte voelt het daarom alsof Anna allang haar zus niet meer is, maar een heel ander persoon, wanneer ze haar weer tegenkomt. Voor Anna is dit het tegenovergestelde: zij beschouwt Lotte nog altijd als haar zus en zielsverwant. De titel gaat dus niet alleen over de feitelijke familierelatie van Lotte en Anna, maar ook over hun band als tweeling, die niet meer zo vanzelfsprekend is, wanneer ze door de oorlog uit elkaar zijn gedreven.

Motto:

Het motto van dit boek staat voorin: (vertaling:)
‘Die Welt ist weit, die: ‘De wereld is groot, de
Welt ist schön, wer: wereld is mooi, wie
weiss ob wir uns wiedersehen.’: weet of wij elkaar nog zien.’

Dit stukje is heel toepasselijk voor het verhaal over Anna en Lotte nadat zij zijn gescheiden van elkaar, is het nog maar de vraag of zij elkaar ooit weer zullen zien, omdat de wereld zo groot is. De oorlog staat letterlijk en figuurlijk tussen de tweeling in. Dit boek is opgedragen aan: “mijn moeder en Maria Hesse”

4. Keuzeopdracht:

(Een gedicht bij het boek verzinnen)

Na al die tijd,
hebben we elkaar weer gevonden.
Na al die tijd,
hoe heeft dit ons zo kunnen verwonden.

Het spijt me zus,
het is al die tijd verkeerd gelopen.
Het spijt me zus,
zo had ik onze reünie niet willen hopen.